Chiếu cói Hồng Lam

Chiếu cói thôn Hồng Lam

của xã Xuân Giang, huyện Nghi Xuân (Hà Tĩnh) có 200 hộ dân sinh sống. Lọt giữa một vùng sông nước, quanh năm âu lo chuyện bão lũ, mất mùa… nhưng họ vẫn giữ gìn một truyền thống lâu đời của cha ông là làm ra những chiếc chiếu Hồng Lam đi khắp đó đây. Chiếu cói Hồng Lam đã trở thành thương hiệu, thành một nét văn hóa của quê hương đại thi hào Nguyễn Du…

Nguyên liệu chiếu cói

Đay và cói là hai nguyên liệu chính để làm nên những tấm chiếu. Hai loại cây này chỉ thích hợp với vùng nước lợ và được trồng bằng mầm cây. Khi đất đã được đảm bảo về nồng độ mặn, độ lầy cần thiết, người ta gieo những mầm cây đã qua sàng lọc, tuyển chọn kỹ càng xuống sâu dưới đất bùn. Đồng cói Hồng Lam chỉ canh tác mỗi năm một vụ đông xuân và kết thúc trong 6 tháng. Đó là thời điểm ít bão lũ hơn nhưng cái lạnh thì “thấu xương, cắt thịt”. Chị em phụ nữ ở Hồng Lam thường tự nhận mình là thô kệch, xấu xí bởi ai nấy đều chịu chung cảnh nứt nẻ chân tay vì ngâm nước mặn, bùn chua. Vậy mà khi cắt cói trên đồng, lúc tay đan trên khung dệt… thì uốn lượn dịu dàng như múa, hay khi tất bật gánh chiếu sang sông thì trông họ nhanh nhẹn hoạt bát lạ thường…

Cây cói phải cắt bằng liềm, sau đó nhặt rũ phần thô đi lấy phần lõi. Khi thu hoạch về cói phải bảo đảm được phơi nắng nỏ từ 2 đến 3 ngày. Nếu thu hoạch về mà thời tiết không có nắng, cây cói sẽ ẩm mốc phải bỏ đi. Khi đã được nắng và cây cói đã “khén” (phơi nắng vừa đủ độ khô) thì đóng gói sau đó phân loại để làm chiếu. Cây đay cũng có những công đoạn tương tự. Những chiếc chiếu được làm ra ở Hồng Lam rất bền, nằm êm và mát. Có lẽ đó một phần là vì những sản phẩm này được làm hoàn toàn bằng những đôi tay khéo léo tài hoa của một làng nghề truyền thống…

Bài và ảnh: PHẠM TOÀN